Zondag 11 september 2016, 24ste zondag door het jaar (jaar C)

Nog altijd zijn er, binnen het katholiek onderwijs, mensen die vinden dat het doel van het vak godsdienst, het doorgeven van christelijke waarden moet zijn.
En alleen maar dat. Er wordt nog weinig kennis van het geloof doorgegeven, en het geloof zelf al helemaal niet meer. Jarenlang heeft het godsdienstonderwijs onze jongeren voorgehouden dat geloven-zelf niet zo belangrijk is, als je maar achter de “christelijke waarden” staat. Het mag een bijzonder geslaagde operatie genoemd worden. Want zo goed als alle jongeren die dat godsdienstonderwijs volgden, zeggen nu dat ze wel niet echt geloven maar dat ze wel achter de christelijke waarden staan. Een volgende fase in dit religieus ontbossingsproces was voorspelbaar en is ondertussen inderdaad ook al ingezet: steeds vaker hoor je nu zeggen dat de christelijke waarden eigenlijk “algemeen menselijke waarden” zijn. Waarmee dus in twee eenvoudige bewegingen het hele christendom in de kast is gezet. Alleen … geen van de twee beweringen heeft ook maar één poot om op te staan.

Niet verwisselbaar
Om te beginnen kan geloof nooit zomaar vervangen worden door moraal. Het kennen van een aantal morele waarden kan nooit een geloof, een levenshouding vervangen die de beleving van die waarden juist stimuleert en zinvol maakt.
Alle campagnes, acties, instructies en programma’s tegen het pesten op school bijvoorbeeld hebben niet kunnen verhinderen dat er nog nooit zoveel gepest werd als vandaag. Op het eerste gezicht mag dit onbegrijpelijk lijken maar eigenlijk is het dat allerminst. Kinderen worden van bij hun geboorte heel sterk beïnvloed door fundamentele signalen die de maatschappij afgeeft. Vroeger waren die fundamentele signalen christelijke, evangelische signalen. Ook toen waren er de “christelijke waarden”, maar die waren van het begin af aan ingebed in het christelijk geloof, in een christelijke levenshouding die in z’n geheel werd doorgegeven aan de volgende generaties.

Helemaal anders
Het fundamenteel signaal dat tegenwoordig vanuit de maatschappij op de kinderen afkomt is er daarentegen een van competitie, van niet op je kop laten zitten, van vooruitkomen in het leven, van materialisme, individualisme en zelfs van egoïsme. En dat signaal komt van alle kanten op hen af. Vanuit de media natuurlijk op de eerste plaats. (Niet het minst vanuit de wereld van de sport). Maar ook vanuit de vrienden, de omgeving. En zelfs vanuit de praktische levenshouding van de ouders … Je kan daar niet tegen opboksen, gewoon met het aanprijzen van enkele waarden. Waarden die bovendien nog naïef en wereldvreemd lijken, in een wereld waarin zowat alle idolen een levenswandel promoten die daar helemaal haaks op staat. Ik zie niet goed in hoe je in zo’n wereld de christelijke waarden echt kan en durft beleven zonder de steun van een sterk christelijk geloof, zonder de steun van je gebed en de steun van Godzelf, die wil dat je zo leeft en die aan dat beleven van de christelijke waarden ook zin geeft. Want je mag tenslotte niet vergeten dat die waarden dwars tegen onze spontane neigingen ingaan! Een maatschappij zonder God kan die waarden alleen maar doordrukken met altijd maar meer politie en repressie.

Diep-menselijk
Wat nu betreft die andere bewering: dat de christelijke waarden eigenlijk algemeen menselijke waarden zijn. Het zou er nog aan mankeren dat die christelijke waarden van een andere planeet zouden komen. Ik heb dat persoonlijk altijd als een van de sterkste argumenten voor het christendom gevonden: dat wat het geloof van ons vraagt, helemaal samenvalt met wat wij zelf willen in het diepste van ons hart (voorbij onze primaire driften). In het Evangelie vind je geen enkele wet of ritueel voorschrift dat vreemd, buitenissig of onnatuurlijk overkomt. Voor exotische rariteiten moet je niet bij ons zijn. Alles in het christendom is diep-menselijk en voor iedereen die wat dieper graaft, herkenbaar.

Vergeven
Dit gezegd zijnde is het anderzijds wel zo dat het christendom wel degelijk eigen accenten legt en eigen waarden benadrukt. Als dat niet zo was, dan zouden de mensen gelijk hebben die zeggen dat “alle godsdiensten gelijk zijn omdat ze het over dezelfde God hebben”. En dat is natuurlijk niet zo. Want hoewel er maar één God is, is dit van kolossaal belang: hoe die God door de mensen gezien wordt. De christelijke God is in ieder geval een liefdevolle, barmhartige en vergevende God. En, wat nog veel belangrijker is en absoluut exclusief christelijk, Hij eist van de mensen dat zij eveneens barmhartig en vergevend met elkaar omgaan. Zonder de minste twijfel is “vergeving” het meest exclusief christelijk-godsdienstig item. Ik denk zelfs, een item van wereldhistorische betekenis. Het besef dat je ergste fouten kunnen vergeven worden en dat je zelf ook anderen moet vergeven, slaat een dynamiek los in mens en maatschappij die met niets anders te vergelijken valt.

Zegen
Wanneer de Westerse cultuur de cultuur geworden is van de vooruitgang, de wetenschappen, de zorgverlening, het alsmaar grensverleggend bezigzijn, dan heeft dat denk ik vooral ook daarmee te maken. Culturen die alleen rechtvaardigheid betrachten stagneren, lopen uit op stilstand, blijven steken in “eindeloze vendetta’s” van oog om oog, tand om tand. Alleen vergeven schept toekomst, gooit deuren open, maakt het nieuwe mogelijk. Vergeven is voor een christen overigens een plicht. Het is jammer van de gemiste kans bij de nieuwe vertaling van het Onzevader. Want in de grondtekst, in het Onzevader zoals het uit Jezus’ mond kwam, staat: “… en vergeef ons zoals ook wij anderen vergeven hebben”. Vergeven is dus zelfs een voorwaarde om zelf vergeven te worden.
Vergeven is voor een christen een plicht. Omdat de Heer het ons oplegt. En het is leven gevend voor anderen en voor onszelf.