Zondag 17 maart 2019, 2de zondag van de Veertigdagentijd (jaar C)

“De wereld is ons dorp”, schreef Prof. Baeck al in de jaren 70. En inderdaad, dankzij de media mag er zo goed als niets in de wereld gebeuren of wij weten het. Maar wat er allemaal in dat grote dorp van ons gebeurt, is niet zo fraai.
Vandaag enkele gedachten bij de campagne van Broederlijk Delen die door onze parochies gesteund wordt. Een campagne die straatarme boeren in Guatemala wil helpen om een lapje grond te verwerven, en daarop aan landbouw te doen en bijvoorbeeld wat kippen te houden voor eigen gebruik. Die boeren werken nu op reusachtige plantages die eigendom zijn van grootgrondbezitters. Op die plantages wordt 1 bepaald product verbouwd, bestemd voor de uitvoer. In Guatemala is dat koffie, op andere plaatsen in Zuid-Amerika zijn dat bijvoorbeeld graangewassen als voeder voor de dieren, die moeten zorgen voor steaks en hamburgers voor Noord-Amerika.
Het is de boeren niet toegestaan iets anders te verbouwen, ze krijgen voor hun werk een hongerloon en als ze 1 dag afwezig zijn, door ziekte van henzelf, hun vrouw of een van hun kinderen, worden ze ontslagen. En ander werk is er niet.
Toen enkele jaren geleden de koffieprijs instortte, vonden de grootgrondbezitters in Guatemala het de moeite niet meer waard en ze lieten de grond braak liggen. Maar het verbod voor de boeren om op een klein stukje iets voor zichzelf te verbouwen, bleef. Organisaties ter plaatse, die door Broederlijk Delen gesteund worden, proberen nu via bewustmaking, politieke druk en met juridische middelen te bekomen dat de arme boeren eigenaar worden van een stukje grond dat toch niet gebruikt wordt. Zodanig dat ze voor zichzelf en hun gezin aan een betere toekomst kunnen werken.

Zelfrespect
Het spreekt natuurlijk vanzelf dat het om nog veel meer gaat dan alleen maar een meer gevarieerde en gezonde voeding en een beetje geld. Wanneer zo’n uitgebuite landarbeider een kleine maar zelfstandige boer wordt, dan geeft dat een enorme boost aan zijn gevoel van eigenwaarde. Hij is geen slaaf meer die altijd maar moet buigen en knikken voor het allernoodzakelijkste voedsel voor zijn gezin, maar iemand met verantwoordelijkheid, die echt aan de toekomst van zijn gezin kan werken. Iemand die rechtop gaat, die zich misschien voor het eerst echt een mens weet omdat hij iets kan betekenen voor anderen. Speciaal voor hen die hem het nauwst aan het hart liggen, zijn vrouw en zijn kinderen. En wat geldt voor de mannen geldt natuurlijk evenzeer voor de vrouwen. Vrouwen staan er in Latijns-Amerika dikwijls helemaal alleen voor en dan blijkt dat in de strijd voor meer rechtvaardigheid, vrouwen vaak mondiger en militanter zijn dan mannen.
Wij moeten deze mensen helpen. Het is gewoon een kwestie van elementaire rechtvaardigheid. En van menselijkheid.

Kan dat?
Wij zijn altijd verontwaardigd als wij horen over de sociale wantoestanden de voorbije eeuwen hier bij ons en we zijn maar wat blij dat er nu een zekere welstand is voor bijna iedereen. Maar, omdat de wereld inderdaad ons dorp geworden is, zijn wij perfect op de hoogte van de hemeltergende corruptie, uitbuiting en onderdrukking in grote delen van die wereld vandaag.
En dat maakt ons triest en opstandig. Want wij denken dan dat wij daar zelf niets aan kunnen veranderen. Wij zijn tenslotte geen politici. En wij behoren niet tot die 1% van de wereldbevolking van wie het gezamenlijk vermogen groter is dan dat van de overige 99%.

Het kan!
Maar . . . wij kunnen wel iets doen. Wij kunnen ons bijvoorbeeld meer richten op fairtrade producten en geen luxevoedsel kopen uit exotische landen, als we weten dat ze in onmenselijke omstandigheden gekweekt zijn. En wij kunnen vooral acties als die van Broederlijk Delen steunen, acties die op een niet-gewelddadige manier aansturen op echte en duurzame hervormingen.
Wij, westerlingen, zullen in ieder geval tot een vorm van herverdeling moeten overgaan. Zelfs als we het niet doen vanuit morele verontwaardiging, dan zullen we het toch moeten doen voor onze eigen veiligheid.
Want ook voor de doodarme uitgebuite mensen van de ontwikkelingslanden is de wereld een dorp geworden: zij zien hoe wij leven. Met wat een overvloed aan mogelijkheden en comfort. Terwijl zij niets hebben, niet eens genoeg te eten.
Voor hen zijn wij de hedendaagse bewoners van burchten en luxevilla’s, terwijl zij zoals de arme Lazarus ondervoed en met zweren overdekt aan onze poort liggen.

Het moet
Als wij niet echt gaan delen met hen, komen ze het op een dag zelf halen.
Niet met honderden en duizenden zoals de vluchtelingen nu, maar met tientallen miljoenen tegelijk. Dan overkomt ons wat de Romeinen overkwam. Dan worden wij weggevaagd door kolossale volksverhuizingen. Als christenen mogen wij echter niet handelen uit angst. Als wij achter meer rechtvaardigheid en herverdeling staan, dan is dat op de eerste plaats omdat wij Jezus willen volgen. Jezus, die ons leerde dat onze naasten niet noodzakelijk verwanten of buren zijn, maar elke mens die ik zou kunnen helpen en die beroep op mij doet.
Een totaal onbekend kind dat naar etensrestjes zoekt op een vuilnisbelt even buiten Kinshasa, is evenzeer mijn naaste als mijn tante in het rusthuis die weinig bezoek krijgt. Elke mens in nood is mijn broer of zus. En heeft recht op hulp.
Pas als dat besef diep in mij leeft, mag ik mij volgeling van Jezus noemen.

Zondag 3 maart 2019, 8ste zondag door het jaar (jaar C)

De vastenperiode is bij uitstek een tijd van bekering. Een tijd waarin wij bewust blijven stilstaan bij wat er mogelijk fout loopt in ons leven en waar wij zelf schuld aan hebben. Omdat wij ons in bepaalde situaties hebben laten leiden door onze minder fraaie karaktereigenschappen en verlangens. Bekering is zeker niet gemakkelijk. In de eerste plaats al omdat het de erkenning inhoudt dat we soms grondig fout zijn en kwaad doen. En dat is bijzonder moeilijk.
In christelijke tijden kreeg je het besef van eigen falen mee met de moedermelk. Een besef dat, mits men daarin niet overdrijft, heel gezond is. . .
Maar dat is voorbij. Wij doen geen kwaad meer. Wij toch niet. En dat is meteen de tweede moeilijkheid. In onze tijd wordt kwaad alleen bedreven door de anderen: door de Staat, de politici, de banken, de vervuilers, de vreemdelingen, je buurman, je schoonmoeder. Die doen kwaad, die zijn regelmatig fout. En als je echt niet meer weet wie je de schuld van iets moet geven, kan je altijd nog zeggen dat het prins Laurent zijn fout is. Maar ik? Neen, ik doe nooit iets verkeerd, toch niet bewust. En toch is bekering iets voor ieder van ons. Speciaal voor ieder van ons, gewone mensen. Want echt slechte mensen, voor wie bekering het meest nodig is, die willen zich niet bekeren. En door-goeie, heilige mensen, die hebben geen bekering nodig.

Zelfkennis
Bekering is dus echt iets voor u en voor mij, voor gewone, “normale” mensen.
En een derde, en zeker niet de minste moeilijkheid bij bekering, is dat wij onszelf beter moeten leren kennen. Dat wij moeten op het spoor komen, trachten te ontdekken, wat er echt leeft in ons hart. Niet wat wij graag denken dat er leeft in ons hart. Maar wat er echt leeft in ons binnenste aan verzuchtingen en verlangens, aan frustraties en teleurstellingen, aan woede en verdriet. Proberen te ontdekken wat onze echte beweegredenen en motieven zijn. Je moet daarvoor niet naar de psycholoog of psychiater. Gewoon doen wat Jezus voorstelt is veel efficiënter (en ook goedkoper). Sta eens wat meer stil bij wat je zegt, vooral bij wat je zegt over anderen. Waar het hart van vol is, daar loopt de mond van over, zegt Jezus. Als je dus wil weten wat er echt leeft in je hart, heb dan aandacht voor wat je zegt, hoe je het zegt, tegen wie je het zegt en waarom je het zegt. En je zal merken dat er meer kwaad, meer negatiefs in je hart leeft dan je zelf voor mogelijk hield. En dat duistere in je hart is zo mogelijk nog schadelijker voor jezelf dan voor een ander. Bekering houdt altijd een dubbele beweging in: je afkeren van én je toekeren naar.
En omdat wij relationele wezens zijn, zal die ommekeer zich noodzakelijkerwijze afspelen op het vlak van onze relaties. Onze relatie met God, onze relatie met onze medemensen en onze relatie tot onszelf.
Laat ons het eerste er uitpikken en eens kijken naar onze relatie met God.
Laten wij om te beginnen eens tijd maken om rustig te overwegen hoe het staat met ons geloof. Of wij überhaupt wel een relatie hebben met God?

Bidden
Dat klinkt misschien wat hoog gegrepen, maar het is wel essentieel: als je gelovig bent, als je echt gelooft in God, dan volgt daaruit automatisch dat je ook contact zoekt met God. M.a.w. dat je. . . bidt tot God. Dat is een essentiële maatstaf van gelovig zijn. En bidden tot God is iets totaal anders dan praten over God. Er zijn universiteitsprofessoren die heel hun leven bijzonder geleerd praten en schrijven over God zonder dat ze zelf geloven. En er zijn mensen die weinig letters gegeten hebben en nooit spreken over God en toch geloven. Zoals er ongetwijfeld ook notoire ongelovigen zijn die diep in hun hart veel meer ruimte laten voor geloof dan ze naar buiten toe laten uitschijnen. Zoals er ook kerkgangers zijn die niet geloven en niet-kerkgangers die wel degelijk geloven. Als je het zo bekijkt, merk je dat uitwendig gebed toch ook niet zo’n sluitend criterium is. Soms zullen mensen, hoewel ze niet geloven, bij een begrafenis bijvoorbeeld, meedoen aan een kerkelijk ritueel, een kruisteken maken of zelfs een stukje meebidden. En zo kan je nog eindeloos veel bedenkingen maken. Maar wat is dan wél het criterium? Misschien deze eenvoudige vuistregel: als je, wanneer je alleen bent, je vreugde, je verdriet, je plannen en verlangens uitspreekt, met of zonder woorden, geloof je dan dat er Iemand is die naar je luistert? Ik spreek niet over de vraag of Hij je antwoordt, of je een teken geeft van zijn aanwezigheid. Maar ga je ervan uit dat er Iemand is die naar je luistert? Als je daarvan uitgaat, geloof je in God.

Relatie
Maar als je ervan uitgaat dat geloven in God zich uit in spreken tot God, dan hebben we het over een relatie. Misschien is de vastenperiode ook een uitgelezen tijd om die relatie met God, ons spreken en bidden tot God, ons gebedsleven, nieuw leven in te blazen. Een goed middel daarvoor is alles niet te laten afhangen van toevalligheden, maar regelmaat en discipline in te bouwen.
Een relatie die voortsukkelt van de ene goeie “ervaring” naar de andere kwijnt weg. Aan een relatie moet gewerkt worden, wil ze openbloeien.
Ook de relatie met God.
Vasten is dus ook training. Het genieten van de omgang met God komt zelden onmiddellijk en vanzelf. No pain, no gain, zegt men in sportmiddens.
In het geestelijk leven is dat niet anders.

Zondag 17 februari 2019, 6de zondag door het jaar (jaar C)

Ieder van ons heeft wel een favoriete Bijbeltekst. Een stukje evangelie dat je nauw aan het hart ligt. Een verhaal, een parabel of een uitspraak die je koestert omdat die je bijzonder aanspreekt. Ik denk niet dat het stukje evangelie dat wij vandaag gelezen hebben de persoonlijke voorkeur wegdraagt van heel veel mensen. Ik zeg wel: persoonlijke voorkeur. Want de zaligsprekingen zijn ondertussen wel zeer gekend. Ze worden gezien als typisch christelijk én als één van de belangrijkste stukken uit het nieuwe testament, die zowat de kern weergeven van Jezus’ gedachten.
Maar ik kan me toch moeilijk voorstellen dat een gewoon iemand, iemand zoals u en ik, uitgerekend deze tekst zal kiezen als leidraad voor zijn persoonlijk leven.

Moeilijk
Omdat de zaligsprekingen serieuze weerstand oproepen, omdat ze, op het eerste gezicht althans, een radicale verwerping inhouden van het “goede leven”; het vrij zijn van zorgen wat betreft financiën en gezondheid en het genieten van een algemeen gevoel van welbehagen. Het lijkt wel of Jezus daar tégen is. En dat zijn toch juist de dingen die ieder van ons in zijn persoonlijk leven nastreeft. Het zijn volkomen normale en gerechtvaardigde strevingen, waarvan ieder van ons spontaan aanvoelt dat je als mens daar recht op hebt.
Bij de zaligsprekingen gaat het dus om een aantal uitspraken die je bijzonder moeilijk aan de man kan brengen. En predikanten hebben zich dan ook altijd ingespannen om er een wat meer aanvaardbare uitleg aan te geven.
Een voor de hand liggende “oplossing” is zeggen dat je de zaak meer “geestelijk” moet zien. Dat het gaat om geestelijke armoede, om eenvoud en zelfs om nederig en gelaten je lot te aanvaarden.
“Later komt het immers toch allemaal goed”. Maar dat kan dus echt niet. Want die opvatting is volledig in strijd met de christelijke praktijk doorheen de eeuwen. Misschien kunnen we de zaak beter begrijpen door juist naar die christelijke praktijk te kijken.

Nonnetjes
Tweeduizend jaar lang hebben ontelbare mannen en vrouwen vanuit hun geloof de geloften van armoede, gehoorzaamheid en kuisheid afgelegd.
Niet omdat zij die armoede, gehoorzaamheid en kuisheid zagen als het ideaal, maar om op een vrijere manier God te kunnen dienen in het zorg dragen voor mensen. Die zogenaamde wereldse dingen zagen ze dus niet als slecht op zich. Integendeel, zij ontzegden zich allerlei geneugten om des te beter ervoor te kunnen zorgen dat anderen het beter hadden.
De economische opgang en de welvaart zijn een heel recent verschijnsel.
En zo ook al de diensten die de overheid nu kan aanbieden. Maar eeuwenlang heerste er schaarste, waren er misoogsten en hongersnood en stond de geneeskunde nog nergens. Het waren toen juist deze religieuzen die zichzelf van alles ontzegden om beter de armen bij te staan, de zieken te verzorgen, de kinderen te onderwijzen. Tijdens de middeleeuwen waren de meest populaire mensen niet de koningen, de ridders of de troubadours, maar de gasthuiszusters, die wat licht en warmte brachten in het leven van armen en van mensen op de sukkel. Duizenden van die nonnetjes gingen in Europa vrijwillig de dood in, om pestlijders te verzorgen die door iedereen in de steek waren gelaten. Het is dus een beetje gek om te veronderstellen dat Jezus in de Bergrede armoede, ziekte, verdriet en ellende aanprees, want zijn beste volgelingen hebben deze dingen altijd met alle kracht bestreden.

Levensvervulling
We moeten het dus niet te ver gaan zoeken. De oplossing van het schijnbare raadsel is heel eenvoudig. Wat Jezus ons zegt is dat het goede leven en wat daar voor nodig is (een zeker comfort bijvoorbeeld) goed is op zich. Maar ook dat levensvervulling en geluk alles te maken hebben, niet zozeer met geld en comfort, maar met liefdevol in het leven staan. Dat je m.a.w. je leven pas als zinvol zal ervaren in de mate dat je respectvol, helpend en zorgdragend omgaat met anderen. En dat kan je niet – en hier komt de aap uit de mouw – dat kan je gewoon niet als je alleen maar of bijna alleen maar bezig bent met te zorgen voor jezelf. Je kan gewoon niet echt iets betekenen voor anderen als je alleen maar bezig bent met geld en eigen aanzien. En je kan nooit echt begaan zijn met de pijn en het verdriet en de ellende van andere mensen als je vooral bezorgd bent om je eigen comfort, je vakanties en al de genietingen die de wereld je te bieden heeft. En je in feite vooral niet gestoord wil worden met de miserie van anderen.

Levenskeuze
En dát is het wat de zaligsprekingen ons duidelijk proberen te maken.
Het gaat over een fundamentele levenskeuze die je moet maken. Het gaat niet over het beroep dat je moet kiezen of over het maximaal toelaatbaar bedrag van je inkomen of de grootte van je huis. Daar is het Jezus niet om te doen! Het gaat over de fundamentele levenskeuze die ik maak. Wat streef ik na, wat is mijn uiteindelijk levensdoel? En vooral: waar verwacht ik alles van? Waar stel ik mijn hoop op om geluk en levensvervulling te vinden?
Als ik, zoals Jezus dat van mij vraagt, dienend, solidair en liefdevol in het leven sta, dan zal dat niet altijd gemakkelijk zijn, maar een diep gevoel van geluk en levensvervulling zal mijn deel zijn. Als ik alleen maar alles naar mij toehaal en alleen maar mijn eigen pleziertjes nastreef, mag ik het vergeten. Na elke instant bevrediging wordt het diepere onvoldaan-zijn en de leegte alleen maar groter.
En in die zin: zalig de armen, want zij zijn nog niet de doodlopende weg ingeslagen, zij maken nog alle kans op levensverbetering en levensvervulling.

Zondag 3 februari 2019, 4de zondag door het jaar (jaar C)

“Geen sant in eigen land”, zegt het spreekwoord. En het verwondert niet dat ook deze zegswijze, zoals ontelbare andere in zoveel verschillende talen, teruggaat op een passage uit de Bijbel. In dit geval op wat Jezus overkwam in Nazareth. Het gaat hier om een merkwaardig verschijnsel dat iedereen onmiddellijk herkent. Wanneer iemand uit een kleine gemeenschap bekend en zelfs beroemd wordt, een kunstenaar, een sportfiguur of een politicus, dan zijn de mensen die hem of haar kennen van vroeger heel fier: het is iemand van hen. Ze blijken dan vroeger ook altijd heel erg close geweest te zijn, waren bevriend met de familie, herinneren zich vele anekdotes, kortom, ze waren zo goed als familie. Maar de algemene verrukking duurt niet lang. Ze brokkelt af en wordt al heel snel veel minder algemeen.

Boekskes
Al van in het begin zijn er trouwens mensen die sowieso tegen zijn. Mensen die d ’office alles naar beneden trekken wat een beetje boven het gemiddelde uitsteekt. De gedachte erachter is dat je zelf een beetje groter wordt als je iemand die meer betekent dan jij naar beneden haalt. Het is niet direct een verheven gedachte, maar ze ligt in onze tijd wel aan de basis van het grote succes van “de boekskes”. De journalisten van die boekskes weten immers heel goed dat mensen er vaak plezier aan beleven wanneer prominenten uit de wereld van de politiek, de wereld van de sport of de wereld van de showbusiness naar beneden getrokken en door het slijk gehaald worden. Die werelden van show, politiek en sport liggen overigens heel dicht bij elkaar . . .
(En terwijl ik die laatste zin opschrijf besef ik dat ik nu precies hetzelfde doe als “de boekskes”: blijkbaar heb ik het er, als priester, toch een beetje moeilijk mee dat zowel de politiek als de sport als de show momenteel veel meer dan het geloof zich mogen verheugen in aanzien en interesse bij de mensen. Vandaar dat ik deze opendoelkans niet mocht missen.) En dat brengt ons dan weer naadloos bij een volgende reden van afwijzen: jaloezie.

Ommezwaai
Bewondering en jaloezie liggen vaak dichter bij elkaar dan we denken.
Ik denk dat dit in Nazareth ook het geval geweest is. De fierheid om “de jongen van bij ons die het gemaakt heeft” maakt al vlug plaats voor de gedachte: “Wat heeft hij eigenlijk dat ik niet heb? Ik ken bovendien zijn hele familie, zo speciaal zijn die toch ook niet.” Het zijn allemaal heel kleinmenselijke houdingen, die wij herkennen in onze eigen omgeving. En misschien zelfs bij onszelf.
Bij de afwijzing van Jezus in Nazareth speelde echter nog iets anders een rol, misschien wel de grootste rol. Jezus heeft al een zekere faam verworven als genezer en wonderdoener. En nu hij zijn vroegere dorpsgenoten vereert met een bezoek zijn ze natuurlijk vol verwachting dat ook zij, misschien nog meer dan de “vreemden”, zullen kunnen genieten van zijn wonderlijke gaven. Maar in plaats daarvan begint Jezus hen tegen de haren in te strijken en te zeggen dat ze zich moeten bekeren, hun leven moeten beteren.
Dat is nu toch wel het toppunt. Wat denkt die omhooggevallen melkmuil wel? Terwijl hij anderen laat genieten van zijn kunstjes, komt hij ons hier de les spellen. En de aanvankelijke bewondering en nieuwsgierigheid slaat om in afkeer en woede.

Onze tijd
Als we nu even het anekdotische achter ons laten en dit verhaal op onze tijd leggen dan werpt dit misschien ook een heel ander licht op de lamentabele toestand waarin kerk en geloof zich momenteel bevinden.
Vroeger werd God door de meeste mensen vooral gezien als de wonderdoener, de redder in nood, de laatste toevlucht bij ziekte, armoede en doodsgevaar.
Toen, vooral na het concilie, het accent kwam liggen op het appel dat van God uitgaat naar ons toe, op zijn aandringen dat ons leven genezend, bevrijdend en leven gevend zou zijn voor anderen, toen voltrok zich geruisloos een copernicaanse omwenteling bij de grote massa mensen. Misschien heeft de Kerk daar veel te weinig oog voor gehad. Mensen willen op de eerste plaats gelukkig zijn. Iedere mens wil een gelukkig leven, genieten van vele dingen en gespaard blijven van ziekte en van pijn. Duizenden jaren lang hebben de mensen voor al deze dingen hun toevlucht gezocht in het geloof. En nu ineens is God geen wonderbare bondgenoot meer die hen daarbij helpt, maar een appel om eerst het geluk van anderen na te streven.

Verzuim
Men heeft te veel verzuimd de mensen duidelijk te maken dat een leven van inzet voor anderen geen moeizame plicht is, maar juist de beste weg naar diep geluk voor jezelf. En dat verzuim bleek een historische blunder zonder voorgaande. En dus verlieten de oudere generaties de kerk en bleven ze alleen de bedevaartsplaatsen trouw. Want daar kan je nog terecht met vragen om hulp en genezing. En de jongere generaties, die zoeken het geluk gewoon ergens anders. Want ondertussen was er natuurlijk ook de fors gestegen welvaart . . . Men heeft gedacht de mensen te bevrijden door Latijn, wierook en wijwater in de kast te zetten. Maar daar ging het helemaal niet om. De echte uitdaging voor de Kerk is mensen van vandaag, met al hun welvaart, ervan te overtuigen dat menselijk geluk en zinvol leven het doel is van het geloof, maar dat je pas echt gelukkig wordt in de mate dat je anderen gelukkig maakt.
Én dat God je dáárbij helpt. Op wonderbare wijze.