Zondag 14 februari 2021, Zesde zondag door het jaar (jaar B)

Melaatsen waren vroeger levende doden. Ze werden verjaagd uit de gemeenschap en doolden rond op eenzame plaatsen of ze leefden in spelonken samen met lotgenoten. Als ze zich toch vertoonden onder de gezonde mensen, moesten ze hun komst op voorhand aankondigen met ratels en met luidkeels te roepen “onrein, onrein”. Maar dan nog kon ieder die dat wilde hen met stenen verjagen. Deze schokkende manier van doen had een reden: men wist dat de ziekte besmettelijk was en er bestond geen enkele medicatie.
Nog erger dan de harteloze behandeling van de ongelukkige zieken als ze zich vertoonden, was het feit zelf dat ze geen enkel contact mochten hebben met gezonde mensen, ook niet met verwanten, ook niet met de mensen die hun het meest lief waren. Ze leefden niet aan de rand van de maatschappij (zoals de armen bijvoorbeeld), ze waren gewoon verbannen uit de samenleving. Men moest elk contact met hen mijden. Ze waren de “onaanraakbaren”. . .
Het was een afschuwelijk lot dat die mensen te dragen hadden. Bovenop de ellende van hun ziekte kwam nog de walg en de afkeer van de anderen voor hun persoon.
Die “anderen” beseften ondertussen ook wel het afschuwelijke van hun handelswijze tegenover de melaatse medemens en daarom zochten en vonden ze er ook een “hoger motief”, een theologische goedkeuring voor. Melaatsheid kon toch niet anders dan een straf van God zijn. En bijgevolg was radicale verstoting uit de gemeenschap een meewerken aan Gods plan.

Samenbrengen
Niet echter voor Jezus, wiens optreden helemaal in het teken stond van muren en grenzen afbreken en mensen terug samenbrengen en verbondenheid creëren of herstellen.
Ik moet daar deze dagen vaak aan denken. Men zegt nogal gemakkelijk dat in het christendom de liefde centraal staat. En dat is ongetwijfeld waar. Maar het klinkt ook een tikkeltje hoog gegrepen. Het is niet alle dagen zondag. Liefde moet zich vaak vertalen in inzet om verbindingen tussen mensen te herstellen, om mensen uit hun isolement te halen en ze terug in de kring te brengen. Jezus was daar voortdurend mee bezig.
Als je vanuit die hoek het evangelie leest, dan valt het op dat het in al de genezingsverhalen gaat om ziekten (of zonden!) die mensen isoleerden. Jezus haalt hen daaruit weg en breekt een nieuwe wereld van mogelijkheden voor hen open, juist door hen terug op te nemen in de gemeenschap. Speciaal bij melaatsen wordt de radicaliteit van zijn passie om muren af te breken en mensen samen te brengen duidelijk. Hij liet hen niet alleen bij zich komen, Hij raakte hen ook aan. Waardoor Hij in feite zelf als “onaanraakbaar” moest beschouwd worden.
Jezus stoorde zich aan geen enkel (al dan niet religieus) gebod, als dat de levensvervulling van de concrete mens in de weg stond. Voortrekkers die nieuwe wegen banen voor de mensheid mogen dat. Zoals pater Damiaan, die tegen alle taboes in tussen de melaatsen in het naargeestige Molokai ging wonen om hen te verzorgen. Dankzij zijn optreden en zijn offer is men gaan zoeken naar medicatie (en is die ook gevonden) voor mensen die men voorheen afschreef en gewoon liet sterven.

Nog even...
Begrijp me nu niet verkeerd. Dit is geen heimelijke oproep om de beperkingen die ons worden opgelegd naar aanleiding van de huidige pandemie aan onze laars te lappen.
Zeker niet. De inentingen zijn begonnen en het zou heel dom zijn om in deze laatste fase onvoorzichtig te worden. Maar het is wel zo dat wij nu, meer dan ooit voorheen, beseffen hoe ontzettend kostbaar contact met anderen is. Mensen leven daarvan. Als er geen contact is met andere mensen kwijnen wij gewoon weg. Persoonlijk vind ik het feit dat wij geen enkel fysisch contact meer mogen hebben bijzonder erg. Je zal van mij wel willen aannemen dat ik, gezien mijn levenskeuze en mijn leeftijd, niet rondloop met zwaar erotisch gekleurde toekomstplannen. Maar ik vind het indroevig dat wij elkaar niet meer mogen aanraken, niet omhelzen, zelfs geen hand geven. Niets! Of we allemaal melaats zijn. Maar ik begrijp het en respecteer het. En ik weet: het einde is in zicht. Binnenkort zullen wij uitgelaten zijn als kinderen voor wie de Sint gekomen is. Omdat het allemaal weer mag.
Nog even op de tanden bijten.

Zondag 31 januari 2021, Vierde zondag door het jaar (jaar B)

De evangelielezing van deze zondag bericht ons over het optreden van Jezus in de synagoge van Kafarnaüm aan het begin van zijn openbaar leven.
En het blijkt dat Hij van in het begin een buitengewone indruk maakt op de mensen.
“Want”, zo staat er, “Hij sprak niet zoals de Schriftgeleerden, maar als iemand met gezag”. Schriftgeleerden gaven eindeloos veel uitleg over de Bijbel, oeverloos commentaar op de teksten en vaak ook op elkaar. Jezus echter sprak direct en in eigen naam. “Gij hebt gehoord, dat er tot u gezegd is, maar Ik zeg u. . .” En dat wekt niet alleen verbijstering op (later zal juist dát Hem ook aan het kruis brengen) maar het brengt mensen ook tot persoonlijke bekering.
Bemerk hier het grote verschil met ideologen, politieke leiders en activisten van verschillend pluimage die (denk aan Hitler) soms enorme massa’s achter zich krijgen “om de wereld te veranderen”. De anderen dus te veranderen. Jezus’ optreden daarentegen bewerkt persoonlijke bekering.
Mensen die zich in hun eigen leven afkeren van het kwaad en zich toekeren naar het goede. De enige manier overigens om ook maar enigszins iets goeds te kunnen betekenen voor anderen en voor de wereld. . .

Kwaad
Hoe zit dat trouwens met dat “Kwaad” waar we ons moeten van afkeren?
Ik schrijf Kwaad met opzet met een hoofdletter. Niet omdat ik het naar goddelijke hoogten wil tillen, maar omdat ik het ook niet wil bagatelliseren. Het Kwaad is overal prominent aanwezig, in de natuur, in de maatschappij en in de mens. Overal.
Tijdens de middeleeuwen heeft dat Kwaad een gestalte gekregen: een figuur met horens en bokkenpoten en lelijk als de nacht. Maar het Kwaad is niet lelijk als de nacht. Het is heel aantrekkelijk, tintelend en fris. Het gooit werelden van mogelijkheden voor je open en belooft je alles. Maar het vervult niets, het laat uiteindelijk alleen maar brokstukken over en oneindig veel lijden en verdriet, ontreddering en wanhoop.

Kiezen
Heeft het (terechte) afwijzen van de karikatuur van het Kwaad, de duivelsfiguur met zijn bokkenpoten er niet toe geleid dat we het Kwade zelf zijn gaan ridiculiseren? Ik denk het.
Je moet nochtans nogal blind zijn om het niet te zien, in de wereld maar ook diep in jezelf.
Dat aanhangers van Trump het Capitool bestormen, verbijstert ons. Maar hoe velen liggen er wakker van dat, veel dichter bij ons, terug slavenmarkten geopend werden waar mensen als beesten op een jaarmarkt worden gekeurd en verkocht? Ook het Kwaad niet willen zien, maakt er zelf deel van uit.
Het Kwaad bestaat wel degelijk en het is alomtegenwoordig. Het is afzichtelijk, mensonterend, mensvernietigend.
Het is de absolute tegenstander van God-die-liefde is. Als christen moet je dus kiezen. Een beetje van dit en een beetje van dat, kan niet.
Je moet kiezen.

Diep in ons
Het Kwaad in onszelf is blijkbaar ook meer dan een psychische aandoening of een noodlottig toeval.
Er bestaan duistere krachten. “Krachten die zich in de mens en in de wereld verzetten tegen God. Krachten die sterker zijn dan de mens en hem te gronde richten” (zie Vanden Berghe).
Die krachten weten wij ook diep in ons aanwezig. En ze keren zich niet alleen tegen anderen, maar altijd ook tegen onszelf. Het zijn krachten die mensen kleinhouden, verhinderen om echt te leven en om leven te geven aan anderen. Krachten die de absolute tegenpool en tegenstander zijn van Jezus en Zijn liefdevolle Vader.
En telkens als wij er de strijd mee aanbinden moeten we vaststellen dat het Kwaad zich zomaar niet gewonnen geeft, maar integendeel met dubbele kracht terugslaat.
Wij mogen echter nooit opgeven. Zelf kunnen we misschien niet zoveel.
En daarom zou het goed zijn moesten christenen terug meer bidden.
Het klinkt wat belegen, maar wij moeten echt terug meer leven in Gods nabijheid. Ons terug meer verbonden weten met de Heer.
Beseffen dat het christendom herleiden tot een aantal morele voorschriften met daarbij de nodige nobele voornemens, erg naïef is. Als wij het alléén moeten opnemen tegen het Kwaad staan wij zo goed als machteloos. Maar mét de Heer staan wij, om een oude boutade te gebruiken, sterk als een leger in slagorde.
En je beseft dan dat de kracht van God weinig te maken heeft met donder en bliksem, met macht en majesteit.
Dat de kracht van God in de eerste plaats mensen wil vrijmaken.
Vrij om goed te doen. Vrij om te beminnen.

Vorige week hadden we het over het overrompelend fenomeen dat religieuze ervaring genoemd wordt. Overrompelend en ook intens gelukkig makend, als dat typisch religieus gevoel van verbonden-zijn met al wat ons omringt ook doortrokken is van het besef dat wij gedragen en gekoesterd worden door een God die van ons houdt en die ons nooit laat vallen, wat er ook gebeurt.
Belangrijk is het, te zien dat het hier gaat om een Hoogmis in iemands godsdienstige beleving, een uniek moment, dat je leven helemaal verandert.
Het is wat Paulus heeft ervaren op de weg naar Damascus, en Franciscus bij zijn ontmoeting met de melaatse.

Dansen
Bovendien wordt het ons geschonken, het is een geschenk.
We moeten het dus niet krampachtig willen zoeken (omwille van de sensatie).
Anderzijds is het wel zo dat we nood hebben aan het regelmatig ervaren van God in ons leven.
En dat kan alleen als wij ook voldoende contact met Hem zoeken in het gebed.
Het is immers belangrijk dat wij af en toe beseffen: hier was Hij, hier heeft Hij mij echt erdoor gesleurd, ik weet dat Hij mij draagt. Kostbare ervaringen zijn dat.
Ze maken het verschil tussen het aannemen van een aantal voortreffelijke, morele leefregels en houdingen en het echt beleven van Gods aanwezigheid in je leven. Het verschil tussen enerzijds een geloof dat bijna helemaal herleid is tot moraal (wat niet echt blij maakt) en anderzijds een geloof dat van je leven een dansen-in-Gods-aanwezigheid maakt en dat je leven, wat er ook gebeurt, toch altijd ook een ondertoon van zin en levensvervulling geeft.

Waakzaam
En daarom is het zo belangrijk dat wij als gelovigen in het Westen terug een gebedscultuur ontwikkelen. We moeten daar niet flauw over doen: we zijn dat kwijt.
Wij moeten niet op zoek gaan naar sensationele ervaringen, maar het is wel belangrijk voor ons dat wij God aanwezig weten in ons leven. En daarom moeten we op zoek gaan naar tekens die op die aanwezigheid wijzen.
In de Bijbel worden wij voortdurend aangemaand om waakzaam te zijn. Om te ontdekken hoe Hij aanwezig is in ons leven.
God heeft ons immers niet als robotten gewild, maar als vrije mensen.
Hij heeft gewild dat wij vrij voor Hem kunnen kiezen, vrij in Hem kunnen geloven. En dat houdt dus ook in dat wij er vrij kunnen voor kiezen om Hem volkomen te negeren. Om te doen of Hij er gewoon niet is.
Dat maakt dus ook dat, wanneer zijn vinger zich laat zien in ons leven, dat nooit op een absoluut dwingende manier gebeurt.
Wanneer Hij ons gebed verhoort, wanneer Hij in situaties van angst en beklemming een deur opengooit en uitzicht en toekomst brengt; wanneer Hij in de meest verstikkende duisternis licht laat binnenstromen, dan zijn wij, net zoals Mozes bij de brandende braamstruik, diep onder de indruk van Zijn aanwezigheid. Soms echter alleen maar even.
Want een sluitend “bewijs” krijgen we nooit. Juist omdat dit onze vrijheid de nek zou omwringen en ons zou verplichten om te geloven.
En daarom moeten we altijd waakzaam blijven, uitkijkend naar elk teken dat van Hem zou kunnen komen. Omdat die tekens nooit echt dwingend zijn.
Je kan ze altijd “rationaliseren”, uitleggen, weg kwebbelen. . .

Vertrouwen
Daar is bovendien nog een bijkomende moeilijkheid.
Hoe meer wij groeien op het gebied van gebed en geestelijk leven, hoe meer we gaan beseffen dat als wij aan God iets vragen voor onszelf, onze vraag iets moet te maken hebben met die geestelijke groei.
En, via die geestelijke groei, met levensvervulling en gelukkig zijn.
Als die geestelijke groei gediend is met een herstelde lichamelijke gezondheid of zelfs met een financiële meevaller, dan zal God het ons geven.
Maar wij moeten onze vragen niet al te concreet formuleren. Een oud christelijk adagium zegt dat God, beter dan wijzelf, weet wat goed voor ons is.
Als je in de knoei zit, leg dan je angst of je verdriet aan Hem voor.
Maar probeer God niet te dicteren wat Hij allemaal moet doen, hoe Hij je moet helpen. Vertrouw op Hem en laat Hij je verrassen. Zijn naam is: Ik zal er zijn.
En dát mogen we gerust letterlijk nemen. Hij is er. En Hij helpt ons. Maar zelden op de manier die wij hadden gehoopt of verwacht.
Pas als je je eigen heel concrete verwachtingen durft loslaten, gaat een mogelijke teleurstelling plaatsmaken voor een warm gevoel vanbinnen.
Want je ervaart: Hij is er wel degelijk en Hij heeft me geholpen, veel beter dan ikzelf had durven dromen.

Zondag 3 januari 2021
Daar onze kerken op dit moment opnieuw gesloten zijn omwille van de coronapandemie zijn er geen eucharistievieringen. En geen eucharistievieringen betekent geen homilie, wel regelmatig deze korte overdenkingen.

Tot zo’n goeie 70 jaar geleden heeft er een soort onofficiële competitie bestaan rond de vraag welk internationaal bedrijf het best, het meest efficiënt georganiseerd was in heel de wereld. En eigenlijk ging de strijd vooral tussen de twee koplopers, al de anderen kwamen daar ver achter. En die twee eeuwige rivalen voor de titel, waren de Duitse spoorwegen en de Katholieke Kerk.
Dat moet ons niet verbazen. De Katholieke Kerk is op gebied van recht en organisatie, van structuur en bestuur de voortzetting van het Romeinse Rijk na de val van Rome. Sterker nog, tijdens de donkere eeuwen die volgden op de invallen van de Barbaren, was het de Kerk die in haar abdijen en instellingen het kwijnende licht van de beschaving zo goed mogelijk bewaarde en doorgaf.
Dat lijkt allemaal mooi, maar die situatie had ook een donkere kant.
Doordat de Kerk in die tijd het intellectuele dak van de wereld was, werd voortdurend op haar beroep gedaan door de wereldlijke gezagsdragers, die vooral bedreven waren in oorlogsvoering. Maar die voor de rest de rechtspraak, het onderwijs en zelfs vele deelaspecten van het landsbestuur maar al te graag overlieten aan bisschoppen en prelaten.
Het gevolg daarvan was dat de Kerk deels ongewild, deels gewild, een enorme macht verkreeg. Ze had de Romeinse vervolgingen overleefd en ze was duidelijk van plan dit nooit meer toe te laten. Een herkenbaar gegeven, ook in onze tijd: stromingen die hevig onderdrukt werden, gaan als de vervolgingen ophouden, zelf macht opbouwen om een herhaling te voorkomen.
Op die manier worden de onderdrukten van gisteren vaak de onderdrukkers van morgen.

Monsters
Onthutsend en beangstigend daarbij, is vooral dat het vaak gaat om mensen die begonnen als idealisten en hun volk echt wilden bevrijden.
Zoals de communisten in Rusland, die het aanvankelijk echt goed voorhadden met de kleine man, maar die uiteindelijk miljoenen, gewone mensen, ombrachten in concentratiekampen.
En toen Robespierre, die tijdens de Franse Revolutie de terreur op de spits dreef, aan het begin van zijn carrière stond, merkte iemand op: “Robespierre is deugdzaam (vertueux), hij zal verschrikkelijk worden”.
En dat is beangstigend, griezelig zelfs. Te weten dat deugdzame en idealistische mensen kunnen evolueren tot monsters, eens dat ze veel macht in handen hebben.

Scheiding
De overweging alleen al zou ons als Kerk moeten behoeden voor het streven naar welke vorm van macht ook. Maar er is meer. Jezus zelf zegt: “Geef aan de keizer wat de keizer toekomt en aan God wat aan God toekomt”. Hij maakt hiermee een duidelijk onderscheid tussen die twee domeinen, geloof en politiek. Je zou het zelfs kunnen zien als het allereerste pleidooi voor de scheiding tussen Kerk en Staat.
Maar veel van Jezus’ volgelingen hebben dat, in de loop van de geschiedenis niet zo begrepen. D.w.z., zijn echte volgelingen natuurlijk wel. Maar er zijn er ook anderen. Als je als instituut macht en aanzien verwerft, dan oefen je immers een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op allerlei types die erbij willen komen, niet omwille van de ideeën, maar omwille van de macht die ze op die manier hopen te verwerven.
De Richelieus en de Borgias van deze wereld waren zo’n mensen.
Jezus gebruikt (in een heel andere context, waar Hij het heeft op het herkennen van “de tekenen des tijds”) een beeld dat je ook perfect kan toepassen op het gegeven waar we het vandaag over hebben.
In al zijn soms onthutsende directheid zegt Hij: “Waar het lijk ligt, verzamelen zich de gieren”. Zo simpel is dat.
Als je als Kerk te rijk en te machtig wordt, kan je onmogelijk verhinderen dat allerlei ongure typetjes zich in je schoot komen nestelen. Niet omdat ze zo van Jezus houden, maar omdat ze uit zijn op macht en aanzien. Of gewoon op geld en rijkdom. “Ze preken kruis maar ze bedoelen munt”, zei een Nederlands cabaretier indertijd. En de Franse historicus Henri Guillemin noemde hen: “Les athées de nuance catholique”.

Sociaal
Wil dat dan zeggen dat wij alleen nog stilletjes in een hoekje mogen zitten bidden en—liefst onopvallend—mensen helpen en “Goede Werken” verrichten? Natuurlijk niet.
Het christendom is geen verzameling van private devoties. Het heeft een wezenlijk sociale dimensie. Wij willen, net zoals als andere groepen, invloed hebben op het maatschappelijk gebeuren. Wij willen net als andere groepen onze opvattingen en verlangens kenbaar maken bij het Beleid. Maar wij willen nooit nog zelf dat Beleid zijn.
Willen wij niet verdwijnen, dan zullen wij terug moeten uitbreken, evangeliseren, mensen terugwinnen voor het geloof.
Maar nooit mogen wij nog ingaan op de verleidingen van de macht.
Wij erkennen het legitieme, de noodzaak zelfs van politiek gezag.
Maar zelf passen wij daarvoor. Je kan niet tegelijk God dienen en streven naar macht.
Als christenen, als Kerk, moeten wij de mensen dienen. En ondertussen oneindig wantrouwig blijven t.a.v. het minste teken van machtstreven door of binnen de Kerk.
Ook wat dat betreft is paus Franciscus een godsgeschenk.